مجری طرح: آرمان اکبری

تاریخ آغاز: 1398

تاریخ پایان: -

کارفرما: پژوهشکده کردستان‌شناسی

چکیده:

هنگامی که شاه اسماعیل صفوی در 907 ه.ق/1501م رسماً حکومت صفویه را بنیان نهاد و در کنار تشکیل حکومتی منطبق بر چارچوب جغرافیایی ایران، مذهب تشیع دوازده  امامی را به عنوان مذهب رسمی کشور ابلاغ نمود، مشخص بود که این حکومت جدید، جدا از تفهیم و تبلیغ مذهب تشیع در میان اقشار مختلف جامعه ایرانی، با واکنش سخت کشورهای سنی مذهب همسایه همچون ازبکان در شرق و عثمانی در غرب مواجه خواهد شد. اولین برخورد عثمانی‌ها با قزلباشان صفوی زیاد به درازا نکشید و در 920ه.ق / 1514م در چالدران جنگ سرنوشت‌ساز و پرهزینه‌ای روی داد که پیامدهای سنگینی برای ایران در برداشت. این جنگ سرآغاز مجمو‌عه‌ای از رویدادهای سیاسی بود که تا سقوط عثمانی با شدت و ضعف‌های متفاوتی ادامه داشت (سیوری،1386:‌26، پارسادوست، 1364:‌16). گرچه شروع روابط ایران در دوره‌ی صفویه با عثمانی با این جنگ بود اما در سه قرن آینده این روابط  صلح‌ها  و جنگ‌های بسیاری را با خود بهمراه داشت. با برآمدن حکومت قاجارها و خاصه در عهد فتحعلی‌شاه که همزمان با حضور کشورهای غربی در ایران و پیدایش دوره‌ای مهم از کشمکش با این کشورها از جمله روسیه و انگلستان بود، مساله حضور نظامی و فرهنگی دولت های غربی و چگونگی رویارویی و مواجه با این کشورها ، تبدیل به اولویت اصلی سیاست خارجی ایران گشت. در این سال‌ها هر دو کشور درگیر جنگ‌های طولانی با روسیه شدند و حتی در مناسبات ایران و عثمانی برای اولین بار موضوع اتحاد اسلامی مطرح گردید (نصیری، 1366:‌17/1). اختلافات اساسی دو دولت در دوره قاجار را می‌توان در نامشخص بودن مرزهای طولانی دو کشور با وجود عهدنامه‌های فیمابین دوران صفوی و افشاری، وضعیت مبهم منطقه‌ی کردستان بخصوص کردستان بابان، فعالیت ایلات و عشایر مرزی که تابعیت آن‌ها نسبت به دولت‌های ایران و عثمانی همواره در نوسان بود و اساساً تابعیت مشخصی نداشتند، وجود اماکن و مشاهد متبرکه شیعی و اقامت ایرانیان در شهرهای عتبات عالیات و رفت و آمدهای زوار و تجار ایرانی و سیاست‌های خصمانه مأموران و عمال حکومتی نسبت به آن‌ها و به همین اعتبار دعوی دولت ایران در دخالت و اعمال نظر در انتخاب والیان بغداد و ایالت‌های شرقی عثمانی همچون والیان امارت بابان، سر به شورش برداشتن والیان ایالت‌های شرقی امپراتوری عثمانی و پاسداری از جان و مال زوار و تجار و ایرانیان عراق عرب و حرمت اماکن مقدس شیعی توجیه نمود. بنابر آنچه گفته شد در این پژوهش سعی بر آن است که تأثیرات ایلات و طوایف بر روابط ایران و عثمانی از آغاز حکومت قاجار تا پایان عهد محمد شاه قاجار یعنی یک سال بعد از انعقاد قرارداد ارزروم دوم مورد بررسی قرار گیرد.