نشست تخصصی «آب و مسئله توسعه در استان کردستان» به میزبانی پژوهشکده کردستان‌شناسی دانشگاه کردستان در روز چهارشنبه مورخه 13/09/1398 در محل تالار مستوره اردلان دانشگاه کردستان، با حضور دکتر انور محمدی مدیر کارگروه مطالعات توسعه پایدار و محیط‌زیست پژوهشکده، دکتر رشید احمدرش پژوهشگر پیوسته پژوهشکده، مهندس توفیق گل‌محمدی مدیر دفتر فنی شرکت آب منطقه‌ای کردستان، دکتر هادی ثانی‌خانی عضو هیئت علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه کردستان و همچنین اساتید، مدیران استانی، دانشجویان و علاقمندان به حوزه‌ی محیط‌زیست و توسعه برگزار گردید. در این نشست که به همت کارگروه تخصصی «مطالعات توسعه پایدار و محیط‌زیست» پژوهشکده کردستان‌شناسی و پیرو سلسه جلسات تخصصی در خصوص محیط‌زیست و مسائل مرتبط با آن برگزار شد، اساتید مختلفِ حوزه‌های مدیریتی و همچنین آکادمیک مرتبط با مسئله‌ی آب در قالب یک پنل تخصصی با مدیریت دکتر انور محمدی به بیان دیدگاه‌های مختلف پرداخته و مسائل مرتبط با محیط‌زیست و آب در استان کردستان را از زوایای مختلف مورد واکاوی قرار دادند.

اگر در حوزه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی آبی برنامه‌های صحیحی تدیون نشود، استان کردستان به مرز تنش آبی وارد خواهد شد.

در ابتدای جلسه، مهندس توفیق گل‌محمدی مدیر دفتر فنی شرکت آب منطقه‌ای کردستان با تأکید بر این نکته که آب امروزه در ایران و در تمام دنیا به یک چالش اساسی مبدل شده، بر اهمیت پرداختن به مسئله آب خصوصاً در استان کردستان تأکید کرد. مهندس گل‌محمدی با ارائه آماری درخصوص میزان بارش در ایران این نکته را مورد تأکید قرار داد که با توجه به کاهش بارش، افزایش در تبخیر آب و همچنین افزایش جمعیت، آب به یک چالش اصلی در کشور تبدیل شده؛ و سرانه آب تجدیدپذیر در ایران به شدت کاهش یافته است. مهندس گل‌محمدی عنوان کرد که بر اساس شاخص توسعه پایدار سازمان ملل، مرز تنش آبی در هر کشور بر اساس سرانه آب تجدیدپذیر تعریف می‌شود و رسیدن به مرز 1700 مترمعکب سرانه آب تجدیدپذیر نشانه‌ی ورود به مرز تنش آبی است. این در حالی است که ایران از سال 1335 از 6800 مترمکعب سرآنه آب تجدیدپذیر به 1700 مترمکعب در سال 1385 رسیده است.

مدیر دفتر فنی شرکت آب منطقه‌ای کردستان با اشاره به این نکته که هرچند استان کردستان در برخی موارد همچون میزان بارش، وضعیت مطلوب‌تری نسبت به سایر مناطق کشور دارد، اما در سطح کلی از وضعیت مشابهی برخوردار است. میانگین سرانه آب تجدیدپذیر در استان کردستان در ادوار مختلف بالغ 3500 مترمکعب بوده است که نشان از وضعیت مطلوب‌تری نسبت به سایر مناطق کشور دارد. در حال حاضر نیز که سرانه آب تجدیدپذیر کشور نزدیک بر 1200 مترمکعب است، سرانه آب تجدیدپذیر استان کردستان درحدود 2865 مترمکعب تخمین زده شده است؛ وی گوشزد کرد که اگر در حوزه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی آبی برنامه‌های صحیحی تدیون نشود، استان کردستان نیز به مرز تنش آبی وارد خواهد شد. مهندس گل‌محمدی مهمترین چالش‌های پیش‌روی نظام سیاست‌گذاری در حوزه آب در استان کردستان را وضعیت طبیعی و توپولوژیک استان؛ توپوگرافی ناهمگون؛ تفاوت در منابع آبی در غرب و شرق استان؛ ظهور مسئله انتقال حوزه‌های آبی؛ افت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های استان و مرزهای طولانی با استان های همجوار و کشور عراق برشمرد و بر این نکته تأکید کرد که سیاست‌گذاری درست مبتنی برنامه مشخص در این حوزه‌ها می‌تواند منجر به کمترشدن تبعات این چالش‌ها گردد.

دانشگاه و نهادهای اجرایی باید یک مدل علمی جهت مدیریت منابع آبی ارائه دهند.

در ادامه دکتر هادی ثانی‌خانی استاد گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه کردستان، مهمترین چالش‌ در حوزه آب در سطح کشور را مدیریت منابع آبی قلمداد کرده‌ و کمبود آب، آلودگی آب‌ها، اکوسیستم‌های آبی و دریاچه‌ها و تالاب‌ها، تأمین آب پاک (خصوصاً در شهر سنندج)، مصرف زیاد آب در حوزه کشاورزی را مهمترین چالش‌های حوزه آب در استان کردستان برشمرد. دکتر ثانی‌خانی در ادامه عنوان کرد که استان کردستان در حدود 60 تا 65 درصد به آب‌های زیرزمینی وابسته بوده که نیازمند مدیریت اساسی است. علاوه بر این آلودگی رودخانه‌های کشور و خصوصاً غلظت نیترات آب رودخانه‌ها یکی از چالش‌های اساسی است؛ در کنار این موارد تالاب‌ها و دریاچه‌هایی را در کشور داریم که در حال خشک‌شدن هستند.

عضو هیئت علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه کردستان، به پیامدهای چالش‌های مذکور بر کشور و خصوصاً استان کردستان پرداخت. گرد و غبار و ریزگردها، گونه‌های جانوری و اکوسیستم‌های در حال انقراض و نابودی، فرونشست آب‌های زیرزمینی قروه و دهگلان، انواع سرطان‌ها، مشکلات گوارشی، کاهش تولید ناخالص داخلی در حوزه کشاورزی و بسیاری موارد دیگر از مهمترین پیامدهای چالش‌های حوزه آب در کشور و خصوصاً استان کردستان هستند که این استاد دانشگاه به آنها پرداخت. دکتر ثانی‌خانی با تأکید بر اهمیت مطالعات و تحقیقات آکادمیک در خصوص مسئله آب در ایران و کردستان، بر لزوم همگرایی نهادهای اجرایی و دانشگاه تأکید کرده و اجرای برنامه‌های مشترک جهت تدوین یک مدل علمی در حوزه مدیریت منابع آب را یکی از راهکارهای اساسی دانستند که باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.

درحالی که بحران کم‌آبی یک مسئله فنی و سازه‌ای است، بحران آب یک مسئله‌ی اجتماعی و سیاسی است.

در ادامه دکتر رشید احمدرش، عضو گروه پژوهشی مطالعات راهبردی و توسعه‌ی پژوهشکده کردستان‌شناسی، با تأکید بر لزوم اتخاذ رویکردی فرامتنی به مسئله آب، تأکید بر بُعد اجتماعی مسئله‌ی آب را مورد بررسی قرار داد. دکتر احمدرش با برشمردن ویژگی‌های یک مسئله اجتماعی یعنی عمومیت داشتن در سطح جامعه و خواست همگانی برای تغییر آن، مسئله‌ی آب در کشور و استان کردستان را یک مسئله اجتماعی برشمردند: «درحالی که بحران کم‌آبی یک مسئله فنی و درون‌متنی است، بحران آب یک مسئله کاملاً اجتماعی و سیاسی است». از دید این استاد دانشگاه، حوزه مدیریت منابع آبی سیاست‌زده است. در ادامه وی با ذکر اشاراتی تاریخی به مسئله آب در فلات ایران و خصوصاً حوزه زاگرس بر این نکته تأکید کرد که بحران کم‌آبی عموماً یک مسئله تاریخی در این جغرافیا بوده و تمدن این حوزه مبتنی بر کشاورزی نبوده است؛ بنابراین امروزه بحران کم‌آبی مسئله‌ی اصلی نیست.

عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فرهنگیان با نقد سیاست‌های توسعه در ایران، به غیاب و فقدان سیاست‌های مدون و کارآمد مربوط به حوزه‌ی آب در برنامه‌های توسعه اشاره کرد. از دید این استاد دانشگاه، بحران توسعه در سطحی کلی است که به حوزه آب نیز تسری پیدا کرده و این حوزه را مسئله‌زا کرده است؛ بنابراین اصلاح سیاست‌های توسعه خصوصاً در حوزه کشاورزی منجر به رفع بسیاری از چالش‌های حوزه آب نیز خواهد شد. وی با تأکید بر ضرورت ورود نهادهایی همچون دانشگاه و پژوهشکده کردستان‌شناسی به حوزه آب و همگانی‌کردن این حوزه، نقد حکمرانی آب در ایران را یکی از راهکارهای اساسی مدیریت چالش‌های این حوزه قلمداد کردند. دکتر احمدرش با نقد رویکرد مبتنی بر توسعه کشاورزی در استان، بر رویکرد توسعه صنعتی و صنعت توریسم تأکید کرد.

در برنامه‌های توسعه و همچنین اندیشه‌ورزی‌های تاریخی در ایران، اساساً ارتباط میان محیط‌زیست زاگرس و رابطه‌ی آن با ویژگی‌های اجتماعی فرهنگی این مردمان مورد غفلت قرار گرفته شده است.

در ادامه دکتر انور محمدی، دکتری جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، با ارائه شرحی از اهداف و وظایف کارگروه مطالعات توسعه پایدار و محیط‌زیست پژوهشکده کردستان‌شناسی عنوان داشت که بررسی مسائل محیط‌زیستی و خصوصاً آب یکی از برنامه‌های اساسی این کارگروه بوده و اجرای سلسه برنامه‌ها و سمپوزیوم‌هایی برای پیشبرد اهداف مذکور در دستور کار این پژوهشکده قرار دارد. این استاد دانشگاه در ادامه به ارائه بحثی تاریخی و هستی‌شناختی درخصوص تأثیر محیط و موقعیت‌های اجتماعی بر سوژه‌های اجتماعی، مسئله توسعه را به محیط زیست پیوند زد. از دید وی در برنامه‌های توسعه و همچنین اندیشه‌ورزی‌های تاریخی در ایران، اساساً ارتباط میان محیط‌زیست زاگرس و رابطه‌ی آن با ویژگی‌های اجتماعی فرهنگی این مردمان مورد غفلت قرار گرفته شده است. این درحالی است که به دلیل ویژگی‌های طبیعی و محیطی زاگرس، هستی‌شناسی و نظام معنایی این مردمان نیز دارای ویژگی‌های خاصی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

مدیر کارگروه مطالعات توسعه پایدار و محیط‌زیست پژوهشکده کردستان‌شناسی با تأکید بر ضرورت ارائه یک مدل بومی در حوزه توسعه محیط‌زیست که مبتنی بر ویژگی‌های زیست‌محیطی این منطقه باشد، برقراری نسبت میان نظام‌های فکری و فرهنگی با الگوهای توسعه خصوصاً در حوزه آب را یکی از راهکارهای اساسی توسعه‌ی مبتنی بر آب دانستند.

در پایان این نشست نیز جلسه پرسش و پاسخ با مشارکت حضار صورت پذیرفت و زوایای مختلف مسئله آب در استان کردستان مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.